КТО ПОСОВЕТОВАЛ, РАЗРЕШИЛ, ОБЕЩАЛ + ИНФИНИТИВ КОМУ? 1. Профессор посоветовал новому студенту не опаздывать на лекции (новый студент) 2. Мать не разрешила своим детям купить мороженое (свои дети) 3. Экскурсовод посоветовал некоторым экскурсантам слушать внимательно (некоторые экскурсанты) 4. Наш преподаватель посоветовал всем студентам посетить музей. (все студенты) 5. Отец обещал старшему сыну купить фотоаппарат (старший сын) 6. Ученик обещал старой учительнице прочесть эту книгу (старая учительница) 7. Нина разрешила своему другу посмотреть ее фотографии (свой друг) 8. Врач не разрешает этому больному много курить (этот больной) 9. Инженер посоветовал молодому рабочему выполнять работу аккуратно (молодой рабочий) 10. Журналист обещал этой молодой артистке написать статью о спектакле (эта молодая артистка) 7) СКОЛЬКО ЛЕТ КОМУ? 1. Сколько вам лет? (Вы) 2. Ему 30 лет. (он) 3. Ей 21 год. (она) 4. Тебе 18 или 17 лет? (ты) 5. Мне скоро 25 лет. (я) 6. Это Николай. Ему 23 года. 7. Это Ирина. Ей 19 лет. 8. Это Михаил. Ему 24 года. 9. Это Сергей и Юра. Им по 20 лет. 10. Дима, когда ты родился? Сколько тебе лет? 11. Николай Петрович, сколько вам лет? 12. Я еще молодой. Мне 22 года.
2. а) Восстановите вопросительные слова. 1. – О какой выставке рассказал преподаватель? 2. – О каком матче говорил ваш друг? 3. – О какой поездке мечтает Наташа? 4. – О каком открытии рассказывает статья? 5. – О какой лекции ты говоришь? 6. – О каком городе говорится в тексте?
б) Ответьте на эти вопросы, используя слова футбольный, последний, интересный, туристический, новый, сибирский.
Այս ամիսը շատ արագ անցավ, քանի որ մենք այս ամիսը նվիրված էր դիջիտեքին։Այս ամսվա ընթացքում ցավոք ես նոռմալ ոչմի դասընթացի չմանաքցեցի, քանի որ առաջին անգամ էի մասնակցում դասընթացների։
Չէի ուզում մասնակցել դասընթացնեի, քանի որ մատծում էի որ հետաքրքրիր չի լինի և ավելի լավ ժամանակ կանցկացնեմ դաս անելիս։ Բայց մի անգամ գանցի դասընթացի և հասկացա, որ սխալվել եմ, քանի որ անցավ շատ հետաքրքիր։ Բայց մասնակցել եմ SMM-ի շատ հետաքրքիր ժամանակ անցկացրեցի և նոր բաներ իմացա Սոցիալական մեդիայի մարքեթինգի մասին։
Մարզական ստուգատես շրջանակներում ես մասնակցեցի ճամբորդության դեպի լեռնանիստ։Շատ լավ ժամանակ անցկացրեցի իհարկ է շատ ցուրտ էր բայց ցրտին չնայելով հաճույքով սահում էի։Եթե ևս ճամբոդություն լինի դեպի լեռնանիստ ես մեծ հաճույքով կգնամ։
Նաև մասնակցել եմ բնագիտական ստուգատեսին ես և իմ ընկերները պատարստել ենք էկոլոգիական հոլավակ հոլովակ։Ես ուշ միացա իմ ընկեներին քանի որ նարանք արդեն սկսել էին իսկ ես առաջարկեցի գրել խոսկերը։
Ազգագրական ստուգատես ստուգատեսի ժամանակ մենք հայոց լեզվի դասերի ժամանակ մենք անցանք մշո բառաբռը։Մշո բառաբռը ինձ մոտ դժվար էր ստացվում բայց մի քանի անգամ կարդալուց հետո հասկացա, որ հեշտ է։ Մշո բառբառով մենք կարդում էինք պատմվածքներ և թարգամնում նրանց մեր խոսակցական հայերենով։Ես թարգամնել էի Օձը ու աղվեսը։
Նաև մասնակցել եմ ղափամայի ծեսին։ Շատ լավ անցավ հետաքրքիր և ուրախ անցավ։ Ժամանակը անցավ շատ արագ բայց ուրախ, քանի որ շատ լավ ժամանակ անցկացերեցի ընկերենրիս հետ։ Նաև այնքան հետաքրքիր և գունեղ պարեր պարեցին, որ ժամանակը անցավ հետաքրքիր և աննկատ։
Այսօր տեղի ունեցավ ղափամայի ծեսը։ Սկզբում մենք գնացինք առավոտյան ժամերգության որտեղ երգեցին և եկեղեցու բակում պարեցինք, հետո բոլորով միասին գնացինք մայր դպրոց։ Մայր դպրոցում ամեն դպրոց ուներ իր սեղանը և մենք բոլորվ օգտվեցինք հյուրասիրությունից։ Քոլեջը ևս ուներ սեղան այդ փառատոնին։
Շատ լավ անցավ հետաքրքիր և ուրախ։ Ժամանակը անցավ շատ արագ բայց ուրախ, քանի որ շատ լավ ժամանակ անցկացերեցի ընկերենրիս հետ։ Նաև այնքան հետաքրքիր և գունեղ պարեր պարեցին, որ ժամանակը անցավ հետաքրքիր և աննկատ։ Շատ ուրախ եմ, որ մանակցեցի այս հետաքրքիր և զվարճալի տոնին։
Ղափաման հայկական խոհանոցի ծիսական կերակրատեսակ է, որը շատ վաղուց մեզ փոխանցվել է իր հատուկ բաղադրատոմսով։ Ղափամայի համար անհրաժեշտ են դդում, չրեղեն, ծիրանաչիր, սալորաչիր, չամիչ, ընդեղեն, ընկույզ, մեղր, բրինձ, դարչին։
Տարածքը 2 704 քառ. կմ է: Բնակչությունը` 124.5 հազար (2017-ի հունվարի 1-ի դրությամբշ
Տավուշի մարզը կազմավորվել է 1995 թվականի ապրիլին: Անվանումն ստացել է Տավուշ բերդի անունից: Տավուշի մարզը իր մեջ ներառում է Մեծ Հայքի 3 աշխարհների գավառներ ու գավառամասեր։
Մարզի տարածքի հյուսիսային մասը (Նոյեմբերյանի տարածաշրջան) հիմնականում համապատասխանում է Գուգարքի Կողբափոր, կենտրոնական և արևմտյան մասերը՝ (Իջևանի տարածաշրջան)՝ Կայեն և Կանգարք գավառներին։ Հարավային մասը՝ (Դիլիջանի տարածաշրջան) մտել է Այրարատ աշխարհի Վարաժնունիք գավառի մեջ, իսկ արևելյան մասերի՝ (Բերդի տարածաշրջան) բնակավայրերն ու հնավայրերը հիշատակվում են Ուտիք աշխարհի Աղվե և Տուչքատակ գավառներում։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո կազմել է Ելիզավետպոլի նահանգի, 1920-30-ին’ Հայաստանի Լոռի-Փամբակի ու Դիլիջանի գավառների մաս: 1930-ին տարածքում կազմավորվորվել են Իջևանի և Շամշադինի, 1937-ին’ Նոյեմբերյանի վարչական. շրջանները:
Մարզը ներառված է Հայաստանյաց առաքելական եկեղեցու Գուգարաց թեմի կազմում, աթոռանիստը Վանաձորի Սբ Աստվածածին եկեղեցին է:
Մարզը հարավում սահմանակից է ՀՀ Գեղարքունիքի և Կոտայքի մարզերին, արևմուտքում՝ ՀՀ Լոռիի մարզին, հյուսիսում պետական սահմանով` Վրաստանին, և արևելքում՝ Ադրբեջանին։
Բնական պայմանները և հարստությունը
Մարզը տարածվում է Փոքր Կովկասի լեռնաշղթաների արտաքին շարի վրա (Վիրահայոց, Գուգարաց և Միափորի լեռներ):
Ծովի մակարդակին ամենամոտ կետը (ՀՀ ռելիեֆի ամենացածր կետը) գտնվում է Դեբեդավան գյուղի մոտ` 390մ, ամենաբարձր կետը Միափորի լեռնաշղթայի Մուրղուզ լեռն է` 2 993 մ: Մարզի տարածքը մի մասը գնվում է ցածրադիր գոտում (հիմնականում Բագրատաշենի տարածաշրջան), իսկ մյուս մասը միջին և բարձրադիր գոտիներում, 2000 մ բարձրությունից ավել են գտնվում մարզի ընդհանուր տարածքի5-10%, իսկ ցածրադիր գոտին կազմում է մարզիտարածքի մոտ 15%-ը:
Տավուշի տարածքով հոսում են բազմաթիվ մեծ և փոքր գետեր.Աղստևը’ Բլդան, Հաղարծին, Գետիկ, Սառնաջուր վտակներով, Դեբեդը, Բաղանիսը, Ոսկեպարը, Կողբը ևն: Բնական լիճը` Դիլիջանի մոտ գտնվող Պարզ լիճն է: Այստեղ են գտնվում Ջողազի, Հախումի, Տավուշի, Այգեձորի և Իջևանի արհեստական ջրամբարները: Ջողազի ջրամբարը չի օգտագործվում սահմանային լինելու պատճառով, մնացած ջրամբարները ևս սահմանային են և մասամբ են օգտագործվում:
Մարզում արդյունաբերական նշանակություն ունեն բենտոնիտային կավը, կրաքարերը, վիմագրական քարը, դոլոմիտը, բազալտը, ֆելզիտը, ցեոլիտը,ոսկին, ածուխը և այլն, որոնցից հիմնականում արդյունահանվում է Նոյեմբերյանի ֆելզիտը, ցեոլիտը, բազալտը, բենտոնիտային փոշին այն էլ ոչ մեծ ծավալներով: Աղստև գետի հովիտը հարուստ է հանքային ջրերով, որտեղ կազմակերպված է դրանց արտադրությունը:
Մարզում գոյություն ունեն օգտակար հանածոների պաշարներ, որոնք դեռևս վերջնական ուսումնասիրված չէն, դրանցից են ոսկին, պղինձը, քարածուխը:
Մարզը գտնվում է ՀՀ չափավոր խոնավ տարածաշրջանում։ Տեղումների քանակը տարեկան հասնում է 500-600 մմ-ի: Արևափայլքի տարեկան տևողությունը 1900-2000 ժամ է: Ամառները լինում են տաք, ձմեռները՝ մեղմ։
Մարզի ընդհանուր մակերեսի 40.3%-ը զբաղեցնում են խառն անտառները, որոնք աչքի են ընկնում բուսական և կենդանական աշխարհի բազմազանությամբ: Մարզի անտառները կազմում են հանրապետության անտառային տարածքների 38%-ը: Բնության պահպանության, հարստացման և տեղ. պայմաններում նոր տեսակների ներդրման նպատակով Աղստևի ավազանում ստեղծվել են հատուկ պահպանվող տարածքներ [Դիլիջանի ազգային պարկը, Իջևանի անտառ-պուրակը (դենդրոպարկ), Արջատխլենու, Գանձաքարի, Ախնաբաթի արգելավայրերը]:
Տավուշը գտնվում է սեյսմիկ ռիսկային գոտում: Այստեղ առկա են մի շարք սողանքային գոտիներ/Հաղարծին, Գոշ, Հովքում, Վազաշենում, Աչաջուր, Գետահովիտ, Ակնաղբյուր, Այրում, Գանձաքար/, որոնք ազդում են ինչպես մարզի զարգացման, այնպես էլ միջպետական, մարզային ու տեղական նշանակության ավտոճանապարհների բնականոն աշխատանքի վրա։
Բնակչությունը
Տավուշի մարզը հանդիսանում է Հայաստանի ոչ խիտ բնակեցված մարզերից մեկը, բնակչության խտությունը կազմում է 46 մարդ/1 ք.կմ: Մարզում բնակվում է շուրջ 124.5 հազար մարդ /01.01.2017թ./, կամ ՀՀ բնակչության 4.2 %-ը: Մարզի քաղաքային բնակչությունը՝ 5 քաղաքներով, կազմում է 52.5 հ հազար մարդ կամ 42.2%: Գյուղական բնակչությունը կազմում է 72.0 հազար մարդ կամ 57.8%: Բնակչության թվաքանակում տղամարդիկ կազմում են ընդհանուր բնակչության նկատմամբ` 48.9%, իսկ կանայք` 51.1%-ը:
Բնակչության տարիքային կազմի տեսանկյունից մարզի բնակչությունը հարաբերականորեն ավելի երիտասարդ է հանրապետական ցուցանիշից՝ մինչև 15 տարեկան բնակիչները 19% են կազմում: 63ից ավել տարիք ունեցողները կազմում են բնակչության 13%-ը:Մարզի բնակչության շուրջ 58% գյուղական բնակչություն է, միևնույն ժամանակ մարզի բնակչության շուրջ 30% կուտակված է 2 բնակավայրերում՝ Իջևան և Դիլիջան քաղաքներում։
Ազգաբնակչության 99,4%-ը հայ են, մեծագույն մասը՝ Հայաստանյան առաքելական եկեղեցու հետևորդ: Մարզում բնակվում են նաև ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ` հիմնականում ռուսներ (0.4%), որոնք բնակվում են ինչպես խառը’ հայերի հետ, այնպես էլ առանձին գյուղերում: Նրանց մեծ մասը տիրապետությմ է նաև հայերենի: Ոուս բնակչության գրեթը կեսը մոլոկան է: Բացի ռուսներից մարզում բնակվում են նաև ուկրաինացիներ, հույներ և այլ ազգերի ներկայացուցչիներ (0,1%):
Հայազգի բնակչության զգալի մասը բնիկ տավուշցիներ են. կան կաև Արցախից և Գարդմանքից տեղափոխվածների (տարահանվածների) սերունդներ, որոնք եկել են այստեղ դեռ XVII-XIX դարերում: Տեղափոխվածները կամ հիմնում էին նոր գյուղեր կամ էլ վերականգնում նախկինում լքված կամ ավերված հայկական բնակավայրերը:
Քաղաքային համայնքների թիվը` 5 համայնք /Իջևան, Այրում, Բերդ, Դիլիջան և Նոյեմբերյան / Գյուղական համայնքների թիվը` 35 համայնք Գյուղական բնակավայրերի թիվը` 61 բնակավայր
Մարզի տնտեսությունը և հասարակական կյանքը
ՀՀ Տավուշի մարզը հանրապետության գյուղատնտեսական մարզերից է: Անասնաբուծության մեջ առաջատար ճյուղեր են համարվում խոշոր եղջերավոր անասնաբուծությունն ու խոզաբուծությունը, իսկ բուսաբուծության մեջ` հացահատիկային մշակաբույսերի մշակությունն ու խաղողագործությունը: Վերջին տարիներին զարգացում է ապրում նաև մեղվաբուծությունը:
Մարզի տնտեսության առաջատար ճյուղը մշակող արդյունաբերությունն է: Առավել գերակշռող են սննդի արդյունաբերությունը և փայտամշակումը: Մարզում արտադրվող արդյունաբերական արտադրանքից արտաքին շուկա են հանվում գինիներ, պահածոներ, հանքային ջուր, քարե և փայտե, վերջերս նաև տեքստիլ արտադրատեսակներ:
Մարզի համար կարևոր ոլորտ է հանդիսանում նաև զբոսաշրջությունը: Մարզի և հատկապես Աղստևի հովտի բնակլիմայական պայմանները չափազանց նպաստավոր են բնակչության հանգստի կազմակերպման, առողջության վերականգնման և միջազգային տուրիզմի զարգացման համար: Իջևան քաղաքից 7 կմ հեռավորության վրա գտնվող Ենոքավան գյուղում գործում է Հայաստանում նախադեպը չունեցող էքսթրիմի և զվարճանքների պարկը՝ աշխարհի ամենաերկար ճոպանագծով (զիփլայն):
Մարզի զարգացվածությունը անհամաչափ է, մասնավորապես աչքի է ընկնում Դիլիջան քաղաքի զարգացման տեմպերը, որտեղ են կենտրոնացված մարզի հիմնական հյուրանոցային հզորությունները, որը կապված զբոսաշրջության, ֆինանսական կառույցների մասնաճյուղերի բացման և նոր ուսումնական հաստատությունների հիմնադրման հետ։
Մարզի 47 բնակավայրեր սահմանամերձ են Ադրբեջանին և ունեն ռազմավարական կարևոր նշանակություն՝ մշտապես կրելով պատերազմական իրադարձությունների հետևանքներ: Դրանով է պայմանավորված նաև այդ բնակավայրերի քիչ բնակեցվածությունն ու տնտեսապես թույլ զարգացվածությունը:
2017թ. մարզի տնտեսապես ակտիվ բնակչության թվաքանակը կազմել է ընդհանուր բնակչության 65,3 %-ը: Մարզում գործազրկության մակարդակը զգալիորեն ավելի ցածր է քան միջին հանրապետական ցուցանիշը, սակայն այդ ցուցանիշը երիտասարդության համար զգալիորեն ավելի բարձր է քան միջին հանրապետական և հարակից մարզերի ցուցանիշը։ Աղքատության մակարդակը մարզի բնակչության 35,3 % է:
Տրանսպորտ և կապ
Տավուշի մարզով են անցնում 152.6կմ միջպետական նշանակության ավտոճանապարհները կամ Հանրապետության միջպետական ավտոճանապարհային ցանցի 10 %-ը, որը ավտոտրանսպորտային կապ է ապահովում թե հարևան Վրաստանի, թե հարակից մարզերի հետ: Միջպետական փոխադրումներն իրականացվում են Երևան – Սևան – Իջևան – Նոյեմբերյան – Բագրատաշեն ավտոճանապարհով և ակտիվորեն օգտագործվում է մարզում գտնվող Բագրատաշենի մաքսակետը:
Հանրապետական նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների երկարությունը մարզում 148.0 կմ է, մարզային (տեղական) նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների՝ 389.4 կմ:
Աղստևի ձորով է անցնում Իջևան – Հրազդան երկաթուղու 70 կմ-ոց հատվածը (ներկայումս չի գործում): Հյուսիսային սահմանի երկայնքով, Դեբեդի ափով անցնում է Երևան –Թբիլիսի երկաթուղու 7 կմ-ոց հատվածը, որը շահագործվում է: Մարզում է գտնվում Այրումի երկաթուղային կայարանը:
Մարզում առկա է Այգեպարի և Բագրատաշենի օդանավակայանները, որոնք չեն գործում:
Տավուշի տեսարժան վայրեր
ՀՀ Տավուշի մարզը հարուստ է ինչպես բնական մեծ ժառանգությամբ՝ գեղատեսիլ ձորեր, ջրվեժներ, քարափներ, սարավանդներ, բացատներ, բնական ջրամբարներ, քարայրներ, եզակի ծառատեսակների պուրակներ, տարաշխարհիկ ծառեր և թփեր, այնպես էլ մարզին մի ուրույն գեղեցկություն և գրավչություն հաղորդող անձեռակերտ բնության հրաշալիքներին համահունչ բնակիչների կողմից կերտված պատմաճարտարապետական հուշարձաններով:
Մարզի տարածքում հաշվառված է 1996 պատմամշակութային հուշարձան: Այստեղ հայտնաբերված են տարբեր ժամանակաշրջանների կիկլոպյան ամրոցներ, մասնավորապես մ.թ.ա. V – I հազարամյակների հնավայրեր, կոթողներ (Նոյեմբերյան, Բաղանիս, Ենոքավան, Գանձաքար), միջնադարյան քարանձավային բնակավայր Լաստիվերում, ինչպես նաև վաղ, միջին և ուշ միջնադարյան վանական համալիրներ, փոքրիկ մատուռներ, խաչքարեր և գերեզմանաքարեր:
Մարզական ստուգատես շրջանակներում ես մասնակցեցի ճամբորդության դեպի լեռնանիստ։Անկեղծ ասած չէի ուզում գնալ, քանի որ մտածում էի եթե ձյուն լինի ուրեմն ցուրտ է լինելու և այդ պատճառով լավ չի անցնի։Բայց ես սխալվեցի, քանի որ չնայած ցրտին շատ լավ ժամանակ անցկացրեցինք։Այնքան էինք սահել որ մոռացել էինք ցրտի մասին։Սահելուց հետո մի փոքր ժամանակ հատկացրեցինք տաքանալուն և ընդմիջում անելու համար։Ուրախ տրամադությամբ և բարձ երգելով հոտ վերադարձանք քոլեջ։
Այսօր ես մասնակցեցի ընկեր Նելլի և ընկեր Արփի հետ SMM-ի Սոցիալական մեդիայի մարքեթինգ:Շատ հետաքրքիր անցավ քանի որ միջին և ավագ դպրոցի երեխաներ էին եկել։Ընկեր Նելլին առաջարկեց մի խաղ որտեղ պետք է ներկայացնեինք մի իր և փոձեինք այն վաճառել։Միջին դպրոցից երկու աղջիկ պատմեցին իրենց բիզնեսի մասին։Ես զարմացա, քանի որ նրանք տասնմեկ տարեկան էին բայց արդեն ունեին իրենց իզնեսը որտեղ սոցիալական ցանցերի միջոցով նրանք աշխատում են։Իրենց էջում նրանք վաճառում էին կոսմետիկ միջոցներ և տարբեր զարդեր պատրաստված ուլունքնեից։Ես շատ հետաքրքիր ժամանակ անցկացրեցի այդ դասընթացին և նոր բաներ իմացա։
Ջ. Ջ. Թոմսոնը 1897թ.-ին հայտնաբերեց, որ ատոմներից կարող են անջատվել էլեկտրական լիցքավորված շատ փոքրիկ մասնիկներ, որոնց անվանեցին էլեկտրոններ: Ավելի ուշ ֆիզիկոսներն ապացուցեցին, որ ատոմը բարդ կառուցվածք ունի: Նաև ատոմներին նմանանացնում են արեգականային համակարգին։Ինչպես մոլորակններն են պտտվում Արեգակի շուրջը, այնպես էլ էլեկտրոններն են ատոմի մեջ պտտվում միջուկի շուրջը։
1932թ․-ին անգլիացի գիտնական Ջեմս Չեդվիկը փորձով հայտնաբերեց մի նոր մասնիկ, որի զանգվածը մոտավորապես հավասար էր պրոտոնի զանգվածին և չուներ էլեկտրական լիցք։ Այդ մասնիկն անվանեցին նեյտրոն։ Նեյտրոնը հայտնաբերելուց հետո, Վիկտոր Համբարձումյանը և այլ ֆիզիկոսներ առաջարկեցին միջուկների կառուցվածքի պրոտոն-նեյտրոն մոդելը։
